a_bar2.gif (2243 Byte)
Vitruv und das System der Architektur
a_bar2.gif (2243 Byte)

 

Referat
Architektur (Architekturtheorie)
 - 1999/2000
 

I. Die Teilbereiche der Architektur

1. aedificatio - Baukunst 
(ἡ ἀρχιτεκτονική <τέχνη>)
  1. Privatbau
    1. Wohnungsbau
    2. Wirtschaftsgebäude
    3. Werkstatt und Fabrik
  2. Öffentliche Bauten
    1. defensio
      • Stadtbereich (Mauern, Türme, Tore, Plätze, Straßen, Gassen)
      • Landbereich (Burgen, Kastelle, Grenzwälle,...)
    2. religio
      • Heiligtümer (Tempel, Altäre, Grabmäler)
    3. opportunitas (öffentliche Zweckbauten)
      • Häfen (Schiffshäuser, Getreidespeicher)
      • Märkte (Kaufhallen, Basiliken)
      • Amtsgebäude (Buleuterien, Prytaneien, Gefängnisse, Waffenlager, Rüsthäuser)
      • Theater (Amphitheater, Odeien)
      • Sport (Gymnasien, Palästren, Stadien, Hippodrome, Bäder)
      • Wasserversorgung (Brunnen, Wasserleitungen, Entwässerung)

 

2. gnomonice - Uhrenbau 
(ἡ γνωμονική <τέχνη>)
 
3. machinatio - Mechanik, Maschinenbau (ἡ μηχανική <τέχνη>)  
4. Schiffsbau (ἡ ναυπηγική <τέχνη>) (fehlt bei Vitruv)  
Vitr. 1, 3, 1. Partes ipsius architecturae sunt tres: aedificatio, gnomonice, machinatio. Aedificatio autem divisa est bipertito, e quibus una est moenium et communium operum in publicis locis conlocatio, altera est privatorum aedificiorum explicatio. Publicorum autem distributiones sunt tres, e quibus est una defensionis, altera religionis, tertia opportunitatis. Defensionis est murorum turriumque et portarum ratio ad hostium impetus perpetuo repellendos excogitata, religionis deorum inmortalium fanorum aediumque sacrarum conlocatio, opportunitatis communium locorum ad usum publicum dispositio, uti portus, fora, porticus, balinea, theatra, ambulationes ceteraque, quae isdem rationibus in publicis locis designantur.

II. Qualitäten der Architektur

1. firmitas Solidität, Dauerhaftigkeit
2. utilitas Funktionalität, Zweckdienlichkeit
3. venustas Schönheit
2. Haec autem ita fieri debent, ut habeatur ratio firmitatis, utilitatis, venustatis. Firmitatis erit habita ratio, cum fuerit fundamentorum ad solidum depressio, quaque e materia, copiarum sine avaritia diligens electio; utilitatis autem, <cum fuerit> emendata et sine inpeditione usus locorum dispositio et ad regiones sui cuiusque generis apta et commoda distributio; venustatis vero, cum fuerit operis species grata et elegans membrorumque commensus iustas habeat symmetriarum ratiocinationes.

III. Leistungen der Architektur

Vitr. 1, 2, 1. Architectura autem constat ex ordinatione, quae graece TAXIS dicitur, et ex dispositione, hanc autem Graeci DIATHESIN vocitant, et eurythmia et symmetria et decore et distributione, quae graece OIKONOMIA dicitur.
1. t‹jiw - ordinatio
Quantitative Zuordnung der Bauglieder (² posñthw). Ein Bauglied dient als "modulus" (¤mb‹thw - Grundmaß, Kontrollmaß); die übrigen Bauglieder werden relativ zugeordnet.
  Vitr. 1, 2, 2. Ordinatio est modica membrorum operis commoditas separatim universeque proportionis ad symmetriam comparatio. Haec componitur ex quantitate, quae graece POSOTÆS dicitur. Quantitas autem est modulorum ex ipsius operis e singulisque membrorum partibus sumptio universi operis conveniens effectui.
2. di‹yesiw - dispositio
Qualitative Zuordnung der Bauglieder nach Grundriss, Aufriss und Perspektive
  Vitr. 1, 2, 2. Dispositio autem est rerum apta conlocatio elegansque compositionibus effectus operis cum qualitate. Species dispositionis, quae graece dicuntur IDEAI, sunt hae: ichnographia, orthographia, scaenographia. Ichnographia est circini regulaeque modice continens usus, e qua capiuntur formarum in solis arearum descriptiones. Orthographia autem est erecta frontis imago modiceque picta rationibus operis futuri figura. Item scaenographia est frontis et laterum abscedentium adumbratio ad circinique centrum omnium linearum responsus. Hae nascuntur ex cogitatione et inventione. Cogitatio est cura studii plena et industriae vigilantiaeque effectus propositi cum voluptate. Inventio autem est quaestionum obscurarum explicatio ratioque novae rei vigore mobili reperta. Hae sunt terminationes dispositionum.

Über den relativen Wert der hippodamischen δι‹θεσις: Aristot. Polit. H 11. 1330b 21: ἡ δὲ τῶν ἰδίων οἰκήσεων διάθεσις ἡδίων μὲν νομίζεται καὶ χρησιμωτέρα πρὸς τὰ ἄλλας πράξεις, ἂν εὔτομος ᾖ κατὰ τὸν νεώτερον καὶ τὸν Ἱπποδάμειον τρόπον, πρὸς δὲ τὰς πολεμικὰς ἀσφαλείας τοὐναντίον ὡς εἶχον κατὰ τὸν ἀρχαῖον χρόνον.

3. εὐρυθμία - eurhythmia Ausgewogenheit: Einbeziehung der optischen Wirkungen (Physiognomie des Auges); die erfordert Abweichungen von der strengen Symmetrie: Kurvatur, Entasis
  Vitr. 1, 2, 3. Eurythmia est venusta species commodusque in compositionibus membrorum aspectus. Haec efficitur, cum membra operis convenientis sunt altitudinis ad latitudinem, latitudinis ad longitudinem, et ad summam omnia respondent suae symmetriae.
4. συμμετρία - symmetria Verhältnisschönheit: Sie bestimmt sich im wesentlichen durch die Wahl der Proportion (ἡ ἀναλογία).
  Vitr. 1, 2, 4. Item symmetria est ex ipsius operis membris conveniens consensus ex partibusque separatis ad universae figurae speciem ratae partis responsus. Uti in hominis corpore e cubito, pede, palmo, digito ceterisque particulis symmetros est eurythmiae qualitas, sic est in operum perfectionibus. Et primum in aedibus sacris aut e columnarum crassitudinibus aut triglypho aut etiam embatere, ballista e foramine <capituli>, quod Graeci PERITRÆTON vocitant, navibus interscalmio, quae DIPÆCHYAIA dicitur, item ceterorum operum e membris invenitur symmetriarum ratiocinatio.
5. κόσμος - decor
Stilistische Stimmigkeit. Sie beruht auf:
  • Tradition (statio; θεματισμός)
  • Gewöhnung (consuetudo; ἦθος) z.B.: ein Athenatempel verwendet üblicherweise den dorischen Stil.
  • Natur (natura; φύσις) z.B.: ein Asklepiostempel passt nur in eine gesunde, wasserreiche Gegend
  Vitr. 1, 2, 5. Decor autem est emendatus operis aspectus probatis rebus compositi cum auctoritate. Is perficitur statione, quod graece THEMATISMØI dicitur, seu consuetudine aut natura.
6. οἰκονομία - distributio Die Verhältnismäßigkeit der Zwecke und der eingesetzten Mittel 
  8. Distributio autem est copiarum locique commoda dispensatio parcaque in operibus sumptus ratione temperatio. Haec ita observabitur, si primum architectus ea non quaeret, quae non poterunt inveniri aut parari nisi magno. 

IV. Leistungen des Architekten

1. συγγραφή Kurze Beschreibung des geplanten Bauwerkes zur Orientierung aller Beteiligten
2. ὑπογραφαί Zeichnungen, Pläne, Aufrisse
3. παραδείγματα Modelle einzelner Bauelemente (Holz, Ton) 

Literatur:

V. Domaszewski RE s.v. "Architectura"
W. Hoepfner / E.-L. Schwandner Haus und Stadt im klassischen Griechenland, München 2/1994
H. Knell Vitruvs Architekturtheorie. Versuch einer Interpretation, 2/1991 166-170
F.W. Schlikker Hell. Vorstellungen von der Schönheit des Bauwerks nach Vitruv, 1940
H. Svenson-Evers Die griechischen Architekten archaischer und klassischer Zeit,1996 (dort insbesondere das Kapitel "Überlieferung")
B. Wesenberg Die Schriften griechischer Architekten, in: DiskAB 4, Berlin 1984

Dank für wertvolle Hinweise an: 

Lauri Lehmann, Freie Universität Berlin, Seminar für Klassische Archäologie, Otto-von-Simson-Str.11
14195 Berlin. [laurileh@zedat.fu-berlin.de]

[ Homepage   |   Hellas 2000   |   Stilistik   |   Latein   |   Lateinisches Wörterbuch   |   Lateinischer Sprachkurs   |   Lateinische Grammatik   |   Lat.Textstellen   |   Römische Geschichte   |   Griechisch   |   Griechisches Wörterbuch   |   Griechischer Sprachkurs   |   Griechische Grammatik   |   Griech.Textstellen   |   Griechische Geschichte   |   Landkarten   |   Beta-Converter    |   Varia   |   Mythologie   |   Bibliographie   |   Ethik   |   Links   |   Literaturabfrage   |   Forum zur Homepage ]

Site-Suche:
Benutzerdefinierte Suche