RES ROMANAE

 

Secundum Bellum Punicum
nach: Lhomond - Holzer: Viri Illustres
bearbeitet v. E.Gottwein

36. QUINTUS FABIUS MAXIMUS.

1. Hannibal, Hamilcaris filius, novem annos natus (237 v.Chr.) a patre altaribus admotus odium in Romanos perenne iuravit. Quae res maxime videtur concitasse secundum bellum Punicum. Nam Hamilcare mortuo (229/28) Hannibal causam belli quaerens Saguntum, civitatem Hispaniae Romanis foederatam, evertit (219). Quam ob rem Roma missi sunt Carthaginem legati, qui populi Romani querimonias deferrent et Hannibalem ut mali auctorem exposcerent. Tergiversantibus Poenis, Quintus Fabius, legationis princeps, sinu ex toga facto: "Hic", inquit, "vobis bellum et pacem portamus; utrum placet, sumite." Poenis "bellum" succlamantibus Fabius excussa toga bellum se dare dixit. Poeni se accipere responderunt et, quibus acciperent animis, iisdem se gesturos.

2. Hannibal superatis Pyrenaei et Alpium iugis in Italiam venit. Publium Scipionem apud Ticinum amnem, Sempronium apud Trebiam, Flaminium apud Trasumenum profligavit.

3. Adversus hostem totiens victorem missus Quintus Fabius dictator Hannibalis impetum mora fregit. Namque superiorum ducum cladibus edoctus belli rationem mutare et adversus Hannibalem, tot victoriis insolentem, recedere ab ancipiti discrimine et tueri tantummodo Italiam constituit Cunctatorisque nomen et laudem summi ducis meruit. Per loca alta exercitum ducebat modico ab hoste intervallo, ut neque omitteret eum neque cum eo congrederetur; castris, nisi quantum necessitas cogeret, miles tenebatur. Dux neque occasioni rei bene gerendae deerat, si qua ab hoste daretur, neque ullam ipse hosti dabat. Frumentatum exeunti Hannibali opportunus aderat agmen carpens, palantes excipiens. Itaque cum ex levibus proeliis superior discederet, militem minus iam coepit aut virtutis suae aut fortunae paenitere.

4. His artibus cum Hannibalem Fabius in agro Falerno locorum angustiis inclusisset, ille sine ullo exercitus detrimento sese expedivit. Nam arida sarmenta in boum cornibus alligata principio noctis incendi bovesque ad montes, quos Romani insederant, agi iussit. Qui cum accensis cornibus per montes, per silvas huc illuc discurrerent, Romani miraculo attoniti constiterunt: ipse Fabius insidias esse ratus, militem extra vallum egredi vetuit. Interea Hannibal ex angustiis evasit.

5. Dein Hannibal, ut Fabio apud suos conflaret invidiam, agrum eius omnibus circa vastatis intactum reliquit. At Fabius, ut omnem suspicionem a se propulsaret, misso Romam Quinto filio inviolatum ab hoste agrum vendidit eiusque pretio captivos Romanos redemit.

6. Haud grata tamen Romanis erat Fabii cunctatio eumque pro cauto timidum, pro considerato segnem vocitabant. Augebat invidiam Minucius, magister equitum, dictatorem criminando: illum in ducendo bello sedulo tempus terere, quo diutius in magistratu esset solusque et Romae et in exercitu imperium haberet. His sermonibus accensa plebs dictarori magistrum equitum imperio aequavit. Quam iniuriam aequo animo tulit Fabius legionesque cum Minucio divisit. Cum autem Minucius temere proelium commisisset, ei periclitanti auxilio venit Fabius. Cuius subito adventu compressus Hannibal receptui cecinit palam confessus abs se Minucium, se a Fabio victum esse. Redeuntem ex acie dixisse eum ferunt eam nubem, quae sedere in iugis montium solita esset, tandem cum procella imbrem dedisse. Minucius autem periculo liberatus castra cum Fabio iunxit et patrem eum, cui salutem deberet, appellavit idemque milites facere iussit. Ei deinceps parere non iam abnuit.

7. Postea Hannibal Tarento per proditionem potitus est. Hanc urbem ut Poenis traderent, tredecim fere nobiles iuvenes Tarentini coniuraverant. Hi nocte per speciem venandi urbe egressi ad Hannibalem, qui haud procul castra habebat, venerunt. Cui cum, quid pararent, exposuissent, collaudavit eos Hannibal monuitque, ut redeuntes pecora Carthaginiensium, quae pastum propulsa essent, ad urbem agerent et veluti praedam ex hoste factam aut praefecto aut custodibus portarum donarent. Id iterum ac saepius ab iis factum eoque consuetudinis adducta res est, ut, quocumque noctis tempore sibilo dedissent signum, porta urbis aperiretur. Tunc Hannibal eos nocte media cum decem milibus hominum delectorum secutus est. Ubi portae appropinquarunt, nota iuvenum vox et familiare signum vigilem excitavit. Duo primi inferebant aprum vasti corporis. Vigil incautus, dum beluae magnitudinem miratur, venabulo occisus est. Ingressi Poeni ceteros vigiles sopitos obtruncant. Tum Hannibal cum suo agmine ingreditur; Romani passim trucidantur. M. Livius Macatus, Romanorum praefectus, cum iis, qui caedi superfuerunt, in arcem confugit.

8. Profectus igitur Fabius ad recipiendum Tarentum urbem obsidione cinxit. Res levis momenti Romanos ad rem ingentem perficiendam plurimum adiuvit. Praefectus praesidii Tarentini deperiebat amore mulierculae, cuius frater in exercitu Fabii erat. Miles iubente Fabio pro perfuga Tarentum transiit ac per sororem praefecto conciliatus eum ad tradendam urbem pepulit. Fabius vigilia prima accessit ad eam partem muri, quam praefectus ille custodiebat. Eo adiuvante Romani in urbem transcenderunt. Inde proxima porta refracta Fabius cum exercitu intravit. Hannibal nuntiata Tarenti oppugnatione cum ad opem ferendam festinans captam urbem esse audivisset: "Et Romani", inquit, "suum Hannibalem habent: eadem, qua ceperamus, arte Tarentum amisimus."

9. Cum postea Livius Macatus coram Fabio gloriaretur, quod arcem Tarentinam retinuisset, dixissetque eum sua opera Tarentum recepisse: "Certe", respondit Fabius, "nam nisi tu amisisses, ego numquam recepissem."

10. Quintus Fabius iam senex filio suo consuli legatus fuit; cumque in eius castra veniret, filius obviam patri progressus est duodecim lictoribus pro more anteuntibus. Equo vehebatur senex neque appropinquante consule descendit. Iam ex lictoribus undecim verecundia paternae maiestatis taciti praeterierant. Quod cum consul animadvertisset, proximum lictorem iussit inclamare Fabio patri, ut ex equo descenderet. Pater tum desiliens: "Non ego, fili," inquit, "tuum imperium contempsi, sed experiri volui, num scires consulem agere." Ad summam senectutem vixit Fabius Maximus, dignus tanto cognomine. Cautior quam promptior habitus est; sed insita eius ingenio prudentia bello, quod tum gerebatur, aptissima erat. Nemini dubium est,quin rem Romanam cunctando restituerit. Ut Scipio pugnando, ita hic non dimicando maxime civitati Romanae succurrisse visus est. Alter enim celeritate sua Carthaginem oppressit, alter cunctatione id egit, ne Roma opprimi posset.

37. LUCIUS AEMILIUS PAULUS et GAIUS TERENTIUS VARRO.

1. Hannibal in Apuliam pervenerat. Adversus eum Roma profecti sunt duo consules Paulus Aemilius et Terentius Varro. Paulo sollers Fabii cunctatio magis placebat. Varro autem ferox et temerarius acriora sequebatur consilia. Ambo apud vicum, qui Cannae appellabatur, castra posuerunt. lbi Varro invito collega aciem instruxit et signum pugnae dedit. Victus caesusque est Romanus exercitus. Nusquam graviori vulnere afflicta est res publica. Aemilius Paulus telis obrutus cecidit: quem cum media in pugna oppletum cruore conspexit quidam tribunus militum: Cape, inquit, hunc equum, et fuge, Aemili. Quin tu potius, respondit Paulus, abi, nuntia patribus, ut urbem muniant, ac, priusquam hostis victor adveniat, praesidiis firment: tu me patere in hac militum meorum strage exspirare. Alter consul cum paucis equitibus fugit.

2. Hannibali victori cum ceteri gratularentur, suaderentque ut quietem ipse sumeret, et fessis militibus daret, unus ex eius praefectis, Maharbal, minime cessandum ratus, Hannibalem hortabatur, ut statim Romam pergeret: "Dis iuvantibus", inquit, "post diem quintum victor in Capitolio epulaturus es." Cum Hannibali illud consilium non probaretur, Maharbal adiecit: "Vincere scis, Hannibal, sed victoria uti nescis." Mora huius diei satis creditur saluti fuisse urbi et imperio. Postero die, ubi primum illuxit, ad spolia legenda Poeni insistunt. Iacebant tot Romanorum milia, ut missi sint Carthaginem tres modii anulorum, qui ex digitis equitum et senatorum detracti erant. Dein Hannibal in Campaniam devertit, cuius deliciis et ipse et exercitus ardor elanguit.

3. Numquam tantum pavoris Romae fuit, quantum, ubi acceptae cladis nuntius advenit. Neque tamen ulla pacis mentio facta est; imo Varroni calamitatis auctori obviam itum est, et gratiae ab omnibus ordinibus actae, quod de re publica non desperasset: qui si Carthaginiensium dux fuisset, temeritatis poenas omni supplicio dedisset.

4. Dum Hannibal Capuae segniter et otiose ageret, Romani interim respirare coeperunt. Arma non erant; detracta sunt templis et porticibus vetera hostium spolia. Egebat aerarium: opes suas senatus libens in medium protulit, patrumque exemplum imitati sunt equites. Deerant milites: nomina dederunt quidam adhuc praetextati, id est, qui nondum septemdecim annos nati erant, sed satis virium ad ferenda arma habere videbantur: empti sunt publice etiam armati servi. Id magis placuit quam captivos, licet minore pretio, redimere.

5. Cum Hannibal redimendi sui copiam captivis Romanis fecisset, decem ex ipsis Romam ea de re missi sunt; nec pignus aliud fidei ab iis postulavit Hannibal, quam ut iurarent, se, si non impetrassent, in castra redituros. Eos senatus non redimendos censuit, cum id parva pecunia fieri potuisset, ut militibus Romanis insitum esset aut vincere aut mori. Unus ex iis legatis e castris egressus, velut aliquid oblitus, paulo post in castra erat regressus, deinde comites ante noctem assecutus erat. Is ergo, re non impetrata, domum abiit. Reditu enim in castra se liberatum esse iure iurando interpretabatur. Quod ubi innotuit, iussit senatus illum comprehendi, et vinctum duci ad Hannibalem. Ea res Hannibalis audaciam maxime fregit, quod senatus populusque Romanus rebus afflictis tam excelso esset animo.

38. MARCUS CLAUDIUS MARCELLUS

1. Claudius Marcellus praetor Hannibalem vinci posse primus docuit. Cum enim Hannibal ad Nolam spe urbis per proditionem recipiendae accessisset, Marcellus instructa ante urbis portam acie cum eo conflixit, et Poenos fudit. Pulsus Hannibal exercitum ad Caslilinum, parvam Campaniae urbem, duxit. Parvum erat in ea praesidium et tamen penuria frumenti efficiebat, ut nimium hominum esse videretur. Hannibal primo cives verbis benignis ad portas aperiendas coepit pellicere: deinde, cum in fide Romana perstarent, moliri portas et claustra refringere parat. Tum ex urbe ingenti cum tumultu erumpunt cohortes duae ad id ipsum intus instructae, stragemque Poenorum faciunt. Pudor Hannibalem ab incoepto avertit. Itaque, hiems cum ingrueret, relicto circa Casilinum praesidio, ne omissa res videretur, ipse in hiberna Capuam concessit, partemque maiorem hiemis exercitum in tectis habuit.

2. Mitescente iam hieme, Hannibal Casilinum rediit, ubi obsidio continuata oppidanos ad ultimum inopiae adduxerat. Marcellum cupientem obsessis ferre auxilium Vulturnus amnis inflatus aquis tenebat; at Gracchus, qui cum equitatu Romano Casilino assidebat, farre ex agris undique convecto complura dolia implevit, deinde nuntium ad magistratum Casilinum misit, ut exciperet dolia, quae amnis deferret. Insequenti nocte dolia medio missa amne defluxerunt. Aequaliter inter omnes frumentum divisum: id postero quoque die ac tertio factum est. Re detecta, Hannibal, catena per medium flumen iniecta, intercepit dolia. Tum nuces a Romanis sparsae, quae aqua defluente Casilinum deferebantur, et cratibus excipiebantur. Eo commeatu sociorum necessitas aliquamdiu sublevata est.
Postremo tamen ad id ventum est inopiae, ut Casilinates lora manderent detractasque scutis pelles, quas fervida molliebant aqua, nec muribus aliove animali abstinuerunt. Quidam ex his avarus murem captum maluit ducentis denariis vendere, quam eo ipse vesci leniendae famis gratia. Utrique, venditori nempe et emptori, sors merita obtigit; nam avaro fame consumpto non licuit illa pecunia frui; emptor cibo comparato vixit. Tandem omne herbarum radicumque genus infimis aggeribus muri eruerunt; et cum hostes locum exarassent, Casilinates raporum semen iniecerunt. Miratus Hannibal exclamavit: "Eone usque, dum ea nascantur, ad Casilinum sessurus sum?" Et qui nullam antea pactionem auribus admiserat, tum demum aequas deditionis condiciones non repudiavit.

3. Postea cum Sicilia a Romanis ad Poenos defecisset, Marcellus consul creatus Syracusas, urbem Siciliae nobilissimam, oppugnavit. Diuturna fuit obsidio; nec urbem nisi post tres annos cepit Marcellus. Rem confecisset celerius, nisi unus homo ea tempestate Syracusis fuisset, Archimedes, vir admirabili ingenio praeditus, qui multis et mirabilibus machinis inventis omnia Romanorum opera brevi disturbabat. Captis Syracusis, Marcellus eximia hominis prudentia delectatus, ut capiti eius parceretur, edixit. Archimedes, dum in pulvere quasdam formas describeret attentius, patriam suam captam esse non senserat. Miles praedandi causa a in domum eius irrupit et stricto super caput gladio, quisnam esset, eum interrogavit. Archimedes propter cupiditatem illud investigandi, quod requirebat, nomen suum non indicavit sed: "Noli", inquit, "circulos meos turbare." Quapropter a milite obtruncatus est. Cuius mortem aegre tulit Marcellus, sepulturaeque curam habuit.

4. Marcellus, recepta Sicilia, cum ad urbem venisset, postulavit ut sibi triumphanti Romam inire liceret. Id non impetravit; sed tantum, ut ovans ingrederetur. Pridie quam urbem intraret, iniussu senatus in monte Albano triumphavit; inde ovans multam prae se praedam in urbem intulit. Cum simulacro captarum Syracusarum praelata sunt multa urbis ornamenta, nobiliaque signa, quibus abundabant Syracusae; quae omnia ad aedem Honoris atque Virtutis contulit; nihil in suis aedibus, nihil in hortis posuit. Cumque de Marcello consulatum tum gerente Siculi quaestum Romam venissent, ultro de illis in senatum admittendis rettulit querentesque de se patienter sustinuit. Improbatis a patribus querelis eorum clementer excepit orantes, ut ab eo in clientelam reciperentur; nullas adversus illos inimicitias exercuit neque per reliquam vitam illis bene facere destituit.

5. In sequenti anno iterum adversus Hannibalem missus est. Tumulus erat inter Punica et Romana castra, quem occupare Marcellus cupiebat; at prius locum ipse explorare voluit. Eo cum paucis equitibus proficiscitur; sed in insidias ab Hannibale locatas delapsus est, et lancea transfixus occubuit. Hannibal inventum Marcelli corpus magnifice sepeliri iussit.

39. GAIUS CLAUDIUS NERO ET MARCUS LIVIUS SALINATOR

1. Hasdrubal frater Hannibalis ex Hispania, profectus cum ingentibus copiis in Italiam traicere parabat. Actum erat de imperio Romano, si iungere se Hannibali potuisset. Itaque Roma profecti sunt duo consules Claudius Nero et Livius Salinator; hic in Galliam Cisalpinam, ut Hasdrubali ab Alpibus descendenti occurreret, ille in Apuliam, ut Hannibali se opponeret. Fuerant Livio cum Nerone veteres inimicitiae; tamen ubi ei collega datus est, iniuriae, quam gravissimam acceperat, oblitus est; et amicitiam cum eo iunxit, ne propter privatam discordiam res publica male administraretur. Ea gratiae reconciliatione laetus senatus digredientes in provincias consules prosecutus est. Erat autem inter hos sic compositum, ut uterque in sua provincia hostem contineret, neque coniungi aut conferri in unum eius vires pateretur.

2. Inter haec Hasdrubal Italiam ingressus, quatuor equites cum litteris ad Hannibalem misit: qui capti ad Neronem sunt perducti. Consul cognito Hasdrubalis consilio audendum aliquid improvisum ratus, cum delectis copiis profectus est nocte et inscio Hannibale paene totam Italiam emensus sex dierum spatio ad castra Livii pervenit amboque collatis signis Hasdrubalem apud Senam vicerunt. Caesa sunt eo proelio quinquaginta sex hostium millia. lpse Hasdrubal, ne tantae cladi superesset, concitato equo se in cohortem Romanam immisit ibique pugnans cecidit. Nero ea nocte, quae pugnam secuta est, pari celeritate, qua venerat, in castra sua rediit, antequam Hannibal eum discessisse sentiret. Caput Hasdrubalis, quod servatum cum cura attulerat, proici ante hostium stationes iussit. Hannibal, viso fratris occisi capite, dixisse fertur: "Agnosco fortunam Carthaginis".

40. PUBLIUS CORNELIUS SCIPIO AFRICANUS.

1. Publius Cornelius Scipio nondum annos pueritiae egressus patrem singulari virtute servavit: nam cum is in pugna apud Ticinum contra Hannibalem commissa graviter vulneratus esset et in hostium manus iamiam venturus esset, filius interiecto corpore Poenis irruentibus se opposuit et patrem periculo liberavit. Quae pietas Scipioni postea aedilitatem petenti favorem populi conciliavit; cum obsisterent tribuni plebis negantes rationem eius esse habendam, quod nondum ad petendum legitima aetas esset: "Si me", inquit Scipio, "omnes quirites aedilem facere volunt, satis annorum habeo." Tanto inde favore ad suffragia itum est, ut tribuni incepto destiterint.

2. Post cladem Cannensem, Romani exercitus reliquiae Canusium perfugerant; cumque ibi tribuni militum quatuor essent, tamen omnium consensu ad Publium Scipionem admodum adulescentem summa imperii delata est. Quibus consultantibus P.Furius Philus, consularis viri filius, nobiles quosdam iuvenes desperata salute de Italia deserenda conspirare. Statim in hospitium Metelli, qui conspirationis erat princeps, se contulit Scipio; cumque concilium ibi iuvenum, de quibus allatum erat, invenisset, stricto super capita consultantium gladio: "Iurate", inquit, "vos neque rem publicam populi Romani deserturos neque alium civem Romanum deserere passuros; qui non iuraverit, in se hunc gladium strictum esse sciat." Haud secus pavidi, ac si victorem Hannibalem cernerent, iurant omnes, custodiendosque semet ipsos Scipioni tradunt.

3. Cum Romani duas clades in Hispania accepissentduoque ibi summi imperatores intra triginta dies cecidissent, placuit exercitum augeri eoque proconsulem mitti; nec tamen, quem mitterent, satis constabat. Ea de re indicta sunt comitia. Primo populus exspectabat, ut, qui se tanto dignos imperio crederent, nomina profiterentur; sed nemo illud imperium suscipere audebat. Maesta itaque civitas erat, et prope consilii inops. Subito Cornelius Scipio, quatuor et viginti ferme annos natus, professus est se petere, et in superiore, unde conspici posset, loco constitit. In quem postquam omnium ora conversa sunt, ad unum omnes Scipionem in Hispania proconsulem esse iusserunt. At postquam animorum impetus resedit, populum Romanum facti paenitere coepit . Aetati Scipionis maxime diffidebant. Quod ubi animadvertit Scipio, advocata contione de bello, quod gerendum esset, magno elatoque animo ita disseruit, ut homines cura liberaret speque certissima impleret.

4. Profectus igitur in Hispaniam Scipio Carthaginem novam, quo die venit, expugnavit. Eo congestae erant omnes paene Africae et Hispaniae opes, ibi arma, ibi pecunia, ibi totius Hispaniae obsides erant: quibus omnibus potitus est Scipio. Inter captivos ad eum adducta est eximiae formae adulta virgo. Quam ibi comperit illustri loco inter Celtiberos natam, principique eius gentis adulescenti desponsam fuisse, arcessitis parentibus et sponso eam reddidit. Parentes virginis, qui ad eam redimendam satis magnum auri pondus attulerant, Scipionem orabant, ut id ab se donum reciperet. Scipio aurum ante pedes poni iussit vocatoque ad se virginis sponso: "Super dotem", inquit, "quam accepturus a socero es, haec tibi a me dotalia dona accedent"; aurumque tollere ac sibi habere eum iussit. llle domum reversus, ad referendam Scipioni gratiam, Celtiberos Romanis conciliavit.

5. Deinde Scipio Hasdrubalem victum ex Hispania expulit. Castris hostium potitus omnem praedam militibus concessit, captivos Hispanos sine pretio domum dimisit, Afros venire iussit. Erat inter eos puer adultus regii generis, forma insigni. Quem cum percontaretur Scipio, quis et cuius esset et cur id aetatis in castris fuisset: "Numida sum", inquit puer, "Massivam populares me vocant: orbus a patre relictus apud avum maternum, Numidiae regem, educatus sum: cum avunculo Masinissa, qui nuper subsidio Carthaginiensibus venit, in Hispaniam traieci; prohibitus propter aetatem a Masinissa numquam ante proelium inii. Eo die, quo pugnatum est cum Romanis, inscio avunculo, clam armis equoque sumpto in aciem exii. Ibi prolapso equo captus sum a Romanis." Scipio eum interrogavit, velletne ad avunculum reverti. Cum effusis gaudio lacrimis id vero se cupere respondisset, Scipio puerum anulo aureo et equo ornato donavit datisque, qui tuto deducerent, equitibus dimisit.

6. Cum Publius Cornelius Scipio se erga Hispanos clementer gessisset, circumfusa multitudo eum regem ingenti consensu appellavit; at Scipio silentio per praeconem facto dixit: "Nomen imperatoris, quo me mei milites appellarunt, mihi maximum est; regium nomen, alibi magnum, Romae intolerabile est. Si id amplissimum iudicatis, quod regale est, vobis licet existimare regalem in me esse animum; sed oro vos, ut a regis appellatione abstineatis." Sensere etiam barbari magnitudinem animi, qua Scipio id aspernabatur, quod alii mortales admirantur et concupiscunt.

7. Scipio recepta Hispania, cum iam bellum in ipsam Africam transferre meditaretur, conciliandos prius regum et gentium animos existimavit. Syphacem Massaesylorum regem, opulentissimum totius Africae regem, quem magno usui sibi fore sperabat, primum tentare statuit. Itaque legatum cum donis ad eum misit C.Laelium, quocum intima familiaritate vivebat. Syphax amicitiam Romanorum se accipere annuit, sed fidem nec dare nec accipere nisi cum ipso coram duce Romano voluit. Scipio igitur in Africam traiecit. Forte ita incidit, ut eo ipso tempore Hasdrubal pulsus Hispania ad eundem portum appelleret Syphacis amicitiam pariter petiturus. Uterque a rege in hospitium invitatus. Cenatum simul apud regem est, eodem etiam lecto Scipio atque Hasdrubal accubuerunt. Tanta autem comitas inerat in Scipione, ut non Syphacem modo sed etiam hostem infestissimum Hasdrubalem sibi conciliaverit. Itaque Scipio foedere icto cum Syphace in Hispaniam ad exercitum rediit.

8. Masinissa quoque amicitiam cum Scipione iungere iamdudum cupiebat. Quare ad eum tres Numidarum principes misit ad tempus locumque colloquio statuendum. Duos pro obsidibus retineri a Scipione iussit; remisso tertio, qui Masinissam ad locum constitutum adduceret, Scipio et Masinissa cum paucis in colloquium venerunt. Ceperat iam ante Masinissam ex fama rerum gestarum admiratio viri, sed maior praesentis veneratio cepit: erat enim in vultu summa maiestas; accedebat promissa caesaries habitusque corporis non cultus munditiis, sed virilis vere ac militaris et florens iuventa. Prope attonitus ipso congressu Numida gratias de filio sororis remisso agit: affirmat se ex eo tempore eam quaesivisse occasionern, quam tandem oblatam non omiserit; cupere se illi et populo Romano operam navare. Laetus eum Scipio audivit atque in societatem recepit.

9. Scipio deinde Romam rediit et ante annos consul factus est. Sicilia ei provincia decreta est, permissumque, ut in Africam inde traiceret. Qui cum vellet ex fortissimis peditibus Romanis trecentorum equitum numerum complere nec posset illos statim armis et equis instruere, id prudenti consilio perfecit. Namque trecentos iuvenes ex omni Sicilia nobilissimos et ditissimos legit velut eos ad oppugnandam Carthaginem secum ducturus eosque iussit, quam celerrime arma et equos expedire. Iuvenes edicto imperatoris paruerunt, sed longinquum et grave bellum reformidabant. Tunc Scipio se istam militiam eis remissurum esse ait, si arma et equos militibus Romanis tradere voluissent. Laeti condicionem acceperunt iuvenes Siculi. Ita Scipio sine publica impensa suos instruxit ornavitque equites.

10. Tunc Scipio ex Sicilia in Africam vento secundo profectus est. Tantus erat militum ardor, ut non ad bellum duci viderentur, sed ad certa victoriae praemia. Celeriter naves e conspectu Siciliae ablatae sunt, conspectaque brevi Africae litora. Scipio cum egrediens ad terram navi prolapsus esset et milites ob hoc attonitos cerneret, id, quod trepidationem afferebat, in hortationem convertens: "Africam", inquit, "oppressi, milites!" Expositis copiis in proximis tumulis castra metatus est. lbi speculatores hostium in castris deprehensos et ad se perductos nec supplicio affecit, nec de consiliis ac viribus Poenorum percontatus est; sed circa omnes Romani exercitus manipulos curavit deducendos: dein interrogavit, num ea satis considerassent, quae speculari essent iussi; tum prandio dato incolumes eos dimisit. Qua sui fiducia prius animos hostium, quam arma contudit.

11. Scipioni in Africam advenienti Masinissa se coniunxit cum parva equitum turma; at Syphax a Romanis ad Poenos defecerat. Hasdrubal Poenorum dux Syphaxque Scipioni se opposuerunt: qui utriusque castra una nocte perrupit et incendit. Syphax ipse captus et vivus ad Scipionem pertractus. Quem cum in castra Romana adduci nuntiatum esset, omnis velut ad spectaculum triumphi multitudo effusa est: praecedebat ipse vinctus; sequebatur nobilium Numidarum turba. Movebat omnes fortuna viri, cuius amicitiam olim Scipio petierat. Regem aliosque captivos Romam misit Scipio: Masinissam, qui egregie rem Romanam adiuverat, aurea corona donavit.

12. Haec et aliae, quae sequebantur, clades Carthaginiensibus tantum terroris intulerunt, ut Hannibalem ex Italia ad tuendam patriam revocarent: qui frendens gemensque ac vix lacrimis temperans legatorum verba audisse et mandatis paruisse dicitur. Respexit saepe Italiae litora, semet ipsum accusans, quod non exercitum victorem statim a pugna Cannensi Romam duxisset. Iam Zamam venerat Hannibal, quae urbs quinque dierum iter a Carthagine abest; inde nuntium ad Scipionem misit, ut colloquendi secum potestatem faceret. Scipio, cum colloquium haud abnuisset, dies locusque constituitur. Itaque congressi sunt duo clarissimi suae aetatis duces. Steterunt aliquamdiu mutua admiratione defixi. Cum vero de condicionibus pacis inter eos non convenisset, ad suos se receperunt renuntiantes armis esse decernendum. Proelio deinde commissoHannibal victus cum quatuor tantum equitibus fugit. Ceterum constat utrumque de altero confessum esse neque aciem melius instrui potuisse neque acrius pugnari.

13. Carthaginienses metu perculsi ad petendam pacem legatos mittunt triginta civitatis principes. Qui ubi in castra Romana venerunt, veniam civitati petebant non culpam purgantes, sed initium culpae in Hannibalem transferentes. Victis leges imposuit Scipio. Legati, cum nullas condiciones recusarent, Romam profecti sunt, ut, quae a Scipione pacta essent, ea patrum ac populi auctoritate confirmarentur. Ita pace terra marique parta Scipio exercitu in naves imposito Romam revertit. Ad quem advenientem concursus ingens factus est. Effusa non ex urbibus modo, sed etiam ex agris multitudo vias obsidebat. Scipio inter gratulantium plausus triumpho omnium clarissimo urbem est invectus, primusque nomine victae a se gentis est nobilitatus Africanusque appellatus.

14. Hannibal a Scipione victus, suisque invisus, ad Antiochum Syriae regem confugit, eumque hostem Romanis fecit. Missi sunt Roma legati ad Antiochum, in quibus erat Scipio Africanus, qui cum Hannibale Ephesi collocutus ab eo quaesivit, quem fuisse maximum imperatorem crederet? Respondit Hannibal Alexandrum, Macedonum regem, maximum sibi videri, quod parva manu innumerabiles exercitus fudisset. Interroganti deinde, quem secundum poneret: " Pyrrhum", inquit, "quod primus castra metari docuit nec quisquam illo elegantius loca cepit, et praesidia disposuit." Sciscitanti demum, quem tertium duceret, semetipsum dixit. Tum ridens Scipio: "Quidnam igitur", inquit, "tu diceres, si me vicisses?" - "Tum me vero", respondit Hannibal, "et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante alios omnes imperatores posuissem." Ita improviso assentationis genere, Scipionem e grege imperatorum velut inaestimabilem secernebat.

15. Decreto adversus Antiochum bello cum Syria provincia obvenisset Lucio Scipioni, quia parum in eo putabatur esse animi ac roboris, senatus curam huius belli gerendi collegae eius Gaio Laelio mandari malebat. Surgens tunc Scipio Africanus, frater maior Lucii Scipionis, illam familiae ignominiam deprecatus est, cum diceret in fratre suo summam esse virtutem, summum consilium seque ei legatum fore promisit. Quod cum ab eo esset dictum, nihil est de Lucii Scipionis provincia commutatum: itaque frater natu maior minori legatus in Asiam profectus est et tamdiu eum consilio operaque adiuvit, donec triumphum ille et cognomen Asiatici peperisset.

16. Eodem bello filius Scipionis Africani captus est et ad Antiochum deductus. Benigne et liberaliter adulescentem rex habuit, quamvis ab eius patre tum maxime finibus imperii pelleretur. Cum deinde pacem Antiochus a Romanis peteret, legatus eius Publium Scipionem adiit; eique filium sine pretio redditurum regem dixit, si per eum pacem impetrasset. Cui Scipio respondit: Abi, nuntia regi me pro tanto munere gratias agere; sed nunc quidem aliam gratiam non possum referre, quam ut ei suadeam, ut bello absistat neque ullam pacis condicionem recuset. Pax non convenit; tamen AntiochusScipioni filium remisit tantique viri maiestatem venerari quam dolorem ulcisci maluit.

17. Victo Antiocho, cum praedae Asiaticae ratio a Lucio Scipione reposceretur, Africanus prolatum ab eo librum, quo acceptae et expensae summae continebantur et inimicorum accusatio refelli poterat, discerpsit, indignatus scilicet ea de re dubitari, quae se ipso legato administrata esset. Quin etiam hunc in modum verba fecit: "Non est, quod quaeratis, patres conscripti, num parvam pecuniam in aerarium rettulerim, qui antea illud Punico auro repleverim, neque mea innocentia potest in dubium vocari. Cum Africam totam potestati vestrae subiecerim, nihil inde praeter cognomen rettuli. Non igitur me Punicae, non fratrem meum Asiaticae gazae avarum reddiderunt; sed uterque nostrum magis invidia quam pecunia est loculetior." Tam constantem defensionem Scipionis universus senatus comprobavit.

18. Deinde Scipioni Africano duo tribuni plebis diem dixerunt, quod praeda ex Antiocho capta aerarium fraudasset. Ubi causae dicendae dies venit, Scipio magna hominum frequentia in forum est deductus. Iussus causam dicere rostra conscendit et corona triumphali capiti imposita sine ulla criminis mentione magnificam orationem de rebus a se gestis habuit: "Hoc ego die", inquit, "Hannibalem Poenum, imperio nostro inimicissimum, magno proelio in terra Africa vici pacemque nobis et victoriam peperi insperatam. Ne igitur simus adversus deos ingrati sed relinquamus istos nebulones eamusque nunc protinus in Capitolium Iovi Optimo Maximo supplicatum." A rostris statim in Capitolium ascendit. Simul se universa contio ab accusatoribus avertit et secuta Scipionem est, nec quisquam praeter praeconem, qui reum citabat, cum tribunis remansit. Celebratior is dies favore hominum fuit, quam quo triumphans de Syphace rege et Carthaginiensibus urbem est invectus. Inde, ne amplius tribuniciis iniuriis vexaretur, in Literninum concessit, ubi reliquam egit aetatem sine urbis desiderio.

19. Cum Scipio Africanus Liternii degeret, complures praedonum duces ad eum videndum forte confluxerunt. Quos cum ad vim faciendam venire ratus esset, praesidium servorum in tecto collocavit aliaque parabat, quae ad eos repellendos opus erant. Quod ubi praedones animadverterunt, abiectis armis ianuae appropinquant et clara voce nuntiant se non vitae eius hostes, sed virtutis admiratores venisse conspectum tanti viri expetentes; proinde ne gravaretur se spectandum praebere. Quae postquam audivit Scipio, fores reserari eosque introduci iussit. Illi postes ianuae tanquam religiosissimam aram venerati cupide Scipionis dextram apprehenderunt ac diu deosculati sunt: deinde positis ante vestibulum donis laeti, quod sibi, Scipionem ut viderent, contigisset, domum reverterunt. Paulo post (183) mortuus est Scipio moriensque ab uxore petivit, ne corpus suum Romam referretur.

Site-Suche: