Natur -  φύσις

1. Ursprung, Entstehung, φύσις οὐδενός ἐστιν ἁπάντων θνητῶν οὐδὲ . . τελευτή Emp.8,1 (cf. Plu.2,1112a ); φύσιν βούλονται λέγειν γένεσιν τὴν περὶ τὰ πρῶτα Plat.Nom.892c; ἡ φύσις ἡ λεγομένη ὡς γένεσις ὁδός ἐστιν εἰς φύσιν Arist. Ph. 193b12 ; φύσις λέγεται ἡ τῶν φυομένων γένεσις (Aristot.Met.1014b16); oft von Personen.
2. Die natürliche Form oder Verfassung einer Person oder Sache als Ergebnis ihres Wachstums (oåon §kastñn ἐστι τῆς γενέσεως τελεσθείσης, ταύτην φαμὲν τὴν φύσιν εἶναι ἑκάστου Aristot.Pol.1252b33): 
   1. Natur, Verfassung: 
      • καί μοι φύσιν αὐτοῦ (σψ. τοῦ φαρμάκου) ἔδειξε Hom.Od.10,303;
      • φύσις τῆς χώρης Hdt.2,5; 
      • die Natur des Körpers im Unterschied zur Seele: ἐγγυτάτω ἐσόμεθα τοῦ εἰδέναι, ἐὰν ὅτι μάλιστα μηδὲν ὁμιλῶμεν τῷ σώματι μηδὲ κοινωνῶμεν, ὅτι μὴ πᾶ σα ἀνάγκη, μηδὲ ἀναπιμπλώμεθα τῆς τούτου φύσεως, ἀλλὰ καθαρεύωμεν ἀπ' αὐτοῦ Plat.Phaid.67a 
      • ἡ τῶν ἀριθμῶν φύσις Plat.Polit.525c;
      • οὐδὲ γὰρ <Σωκράτης> περὶ τῆς τῶν πάντων φύσεως... διελέγετο Xen.Mem.1,1,11 (vgl. κόσμος)
   2. äußere Gestalt, Erscheinung: 
      • μέζονας ἢ κατ' ἀνθρώπων φύσιν Hdt.8,38; 
      • τὴν ἐμὴν ἰδὼν φύσιν Aristoph.Wesp.1071; 
   3. Medizin: 
      • die schaffende und heilende Kraft (Selbstheilung) der Natur.
      • Körperliche Verfassung, Temperament: Hp.Acut.43 ; φύσις φύσιος καὶ ἡλικία ἡλικίης διαφέρει;
      • der natürliche Platz eines Gelenks oder Knochens: Hp. Art. 62 .; ὀστέον μένον ἐν τῇ ἑωυτοῦ φύσει
   4. Denkweise, Charakter, Gesinnung: 
      • bei Menschen: ἦθος ἕκαστον, ὅπῃ φύσις Emp.110,5; εὐγενὴς γὰρ ἡ φύσις κἀξ εὐγενῶν... ἡ σή Soph.Phil.874 
      • Instinktausstattung bei Tieren: Democr. 278; οὐκ ἐπιστήμῃ οὐδὲ τέχνῃ ἀλλὰ φύσει Herm.ap.Stob.1,41,6
   5. in Umschreibungen: καὶ γὰρ ἂν πέτρου φύσιν σύ γ' ὀργάνειας, d.h.: du könntest sogar einen Stein erzürnen, Soph.OT 335; χθονὸς φύσις Aischyl.Ag.633;
3. Die normative Naturordnung: 
   1. als Norm der allgemeinen, umfassenden Natur (besonders in Verbindung mit Adjektiven wie δικαίη, δικαιοτάτη φύσις): 
      • τύχη... ἀβέβαιος, φύσις δὲ αὐτάρκης Democr. 176 ;  
      • κατὰ φύσιν Plat.Polit.444d; 
      • ὁ ἄνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζῷόν ἐστι Aristot.Pol.1253a3;  
      • τῶν μαθημάτων οἱ ἀριθμοὶ φύσει πρῶτοι  Pythagor.58B4 (Aristot.Metaph. A 5.985 b 23)
      • τὰ μὲν τῶν νόμων ὁμολογηθέντα, οὐ φύντ' ἐστίν, τὰ δὲ τῆς φύσεως φύντα, οὐχ ὁμολογηθέντα Antiphon 87B44A; 
      • ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται Dem.25,15;
   2. als normative Natur einer bestimmten Sache: Plat.Polit.473a: es liegt in der Natur der Sache, dass die Ausführung eines ideellen Paradeigmas an Wahrheitsgehalt hinter der Idee zurückbleibt: φύσιν ἔχει πρᾶξιν λέξεως ἧττον ἀληθείας ἐφάπτεσθαι
4. Der Naturbegriff in der Philosophie
   1. ursprüngliche Kraft: φύσις λέγεται... ὅθεν ἡ κίνησις ἡ πρώτη ἐν ἑκάστῳ τῶν φύσει ὄντων Aristot.Met1014b16; ἡ μὲν τέχνη ἀρχὴ ἐν ἄλλῳ, ἡ δὲ φύσις ἀρχὴ ἐν αὐτῷ Aristot.Met.1070a8; 
   2. Grundsubstanz:  
      • κινδυνεύει ὁ λέγων ταῦτα πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα πρῶτα ἡγεῖσθαι τῶν πάντων εἶναι καὶ τὴν φύσιν ὀνομάζειν αὐτὰ ταῦτα Plat.Nom.891c;  
      • τῶν φύσει ὄντων τὰ στοιχεῖά φασιν εἶναι φύσιν Aristot.Met.1014b33; 
      • Ἀναξίμανδρος... λέγει <ἀρχήν> μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον SIMPLIC.Phys.24,13; 150,24 über Anaximander 12A9
   3. Natur als Kosmos oder Schöpfung: περὶ φύσεώς τε καὶ τῶν μετεώρων ἀστρονομικὰ ἄττα διερωτᾶν Plat.Prot.315c; περὶ φύσεως, üblicher Werktitel (Xenophanes, Heraklit, Gorgias, Epikur usw.)
5. Konkret für Einzelwesen oder Geschöpfe: 
   1. θνητὴ φύσις Menschenkind, Soph.Fr.590; πόντου εἰναλίαν φύσιν die Tiere des Meeres Soph.Ant.345 (lyr.); ὃ πᾶσα φύσις διώκειν πέφυκε jedes Lebewesen Plat.Polit.359c [auch von Pflanzen]
   2. Dass die buntschillernde Masse der Menschen ohne Sachkompetenz von der Regierung ausgeschlossen werden, ist eine notwendige Voraussetzung, um die Missständen abzustellen: Plat.Polit.473d:  ἐὰν μή... αἱ πολλαὶ φύσεις ἐξ ἀνάγκης ἀποκλεισθῶσιν, οὐκ ἔστι κακῶν παῦλα... ταῖς πόλεσι,
6. Art, spezielle Sorte, auch in biologischem Sinn (Theophrast): taæthn... ¦xein biot°w... fæsin Soph.Phil.165 (anap.)
7. Geschlechtsbezeichnung und Geschlechtsorgane ταύτην... ἔχειν βιοτῆς... φύσιν Soph.Phil.165 (anap.)

ἡ δὲ φύσις τέλος ἐστίν· οἷον γὰρ ἕκαστόν ἐστι τῆς γενέσεως τελεσθείσης, ταύτην φαμὲν τὴν φύσιν εἶναι ἑκάστου, ὥσπερ ἀνθρώπου ἵππου οἰκίας.

1. ἡ πρώτη ἑκάστῳ ὑποκειμένη ὕλη τῶν ἐχόντων ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν κινήσεως καὶ μεταβολῆς
2. ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος τὸ κατὰ τὸν λόγον

οἱ μὲν πῦρ, οἱ δὲ γῆν, οἱ δ ἀέρα φασίν, οἱ δὲ ὕδωρ, οἱ δ ἔνια τούτων, οἱ δὲ πάντα ταῦτα τὴν φύσιν εἶναι τὴν τῶν ὄντων. ὃ γάρ τις αὐτῶν ὑπέλαβε τοιοῦτον, εἴτε ἓν εἴτε πλείω, τοῦτο καὶ τοσαῦτά φησιν εἶναι τὴν ἅπασαν οὐσίαν, τὰ δὲ ἄλλα πάντα πάθη τούτων καὶ ἕξεις καὶ διαθέσεις, καὶ τούτων μὲν ὁτιοῦν ἀίδιον [οὐ γὰρ εἶναι μεταβολὴν αὐτοῖς ἐξ αὑτῶν], τὰ δ ἄλλα γίγνεσθαι καὶ φθείρεσθαι ἀπειράκις. ἕνα μὲν οὖν τρόπον οὕτως ἡ φύσις λέγεται, ἡ πρώτη ἑκάστῳ ὑποκειμένη ὕλη τῶν ἐχόντων ἐν αὑτοῖς ἀρχὴν κινήσεως καὶ μεταβολῆς, ἄλλον δὲ τρόπον ἡ μορφὴ καὶ τὸ εἶδος τὸ κατὰ τὸν λόγον. ὥσπερ γὰρ τέχνη λέγεται τὸ κατὰ τέχνην καὶ τὸ τεχνικόν, οὕτω καὶ φύσις τὸ κατὰ φύσιν [λέγεται] καὶ τὸ φυσικόν, οὔτε δὲ ἐκεῖ πω φαῖμεν ἂν ἔχειν κατὰ τὴν τέχνην οὐδέν, εἰ δυνάμει μόνον ἐστὶ κλίνη, μή πω δ ἔχει τὸ εἶδος τῆς κλίνης, οὐδ εἶναι τέχνην, οὔτ ἐν τοῖς φύσει συνισταμένοις· τὸ γὰρ δυνάμει σὰρξ ἢ ὀστοῦν οὔτ ἔχει πω τὴν ἑαυτοῦ φύσιν, πρὶν ἂν λάβῃ τὸ εἶδος τὸ κατὰ τὸν λόγον, ᾧ ὁριζόμενοι λέγομεν τί ἐστι σὰρξ ἢ ὀστοῦν, οὔτε φύσει ἐστίν.

Φύσις λέγεται ἕνα μὲν τρόπον ἡ τῶν φυομένων γένεσις, οἷον εἴ τις ἐπεκτείνας λέγοι τὸ υ, ἕνα δὲ ἐξ οὗ φύεται πρώτου τὸ φυόμενον ἐνυπάρχοντος· ἔτι ὅθεν ἡ κίνησις ἡ πρώτη ἐν ἑκάστῳ τῶν φύσει ὄντων ἐν αὐτῷ ᾗ αὐτὸ ὑπάρχει· φύεσθαι δὲ λέγεται ὅσα αὔξησιν ἔχει δι ἑτέρου τῷ ἅπτεσθαι καὶ συμπεφυκέναι ἢ προσπεφυκέναι ὥσπερ τὰ ἔμβρυα· διαφέρει δὲ σύμφυσις ἁφῆς, ἔνθα μὲν γὰρ οὐδὲν παρὰ τὴν ἁφὴν ἕτερον ἀνάγκη εἶναι, ἐν δὲ τοῖς συμπεφυκόσιν ἔστι τι ἓν τὸ αὐτὸ ἐν ἀμφοῖν ὃ ποιεῖ ἀντὶ τοῦ ἅπτεσθαι συμπεφυκέναι καὶ εἶναι ἓν κατὰ τὸ συνεχὲς καὶ ποσόν, ἀλλὰ μὴ κατὰ τὸ ποιόν. ἔτι δὲ φύσις λέγεται ἐξ οὗ πρώτου ἢ ἔστιν ἢ γίγνεταί τι τῶν φύσει ὄντων,  ἀρρυθμίστου ὄντος καὶ ἀμεταβλήτου ἐκ τῆς δυνάμεως τῆς αὑτοῦ, οἷον ἀνδριάντος καὶ τῶν σκευῶν τῶν χαλκῶν ὁ χαλκὸς ἡ φύσις λέγεται, τῶν δὲ ξυλίνων ξύλον· ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων· ἐκ τούτων γάρ ἐστιν ἕκαστον διασωζομένης τῆς πρώτης ὕλης· τοῦτον γὰρ τὸν τρόπον καὶ τῶν φύσει ὄντων τὰ στοιχεῖά φασιν εἶναι φύσιν, οἱ μὲν πῦρ οἱ δὲ γῆν οἱ δ ἀέρα οἱ δ ὕδωρ οἱ δ ἄλλο τι τοιοῦτον λέγοντες, οἱ δ ἔνια τούτων οἱ δὲ πάντα ταῦτα. ἔτι δ ἄλλον τρόπον λέγεται ἡ φύσις ἡ τῶν φύσει ὄντων οὐσία, οἷον οἱ λέγοντες τὴν φύσιν εἶναι τὴν πρώτην σύνθεσιν, ἢ ὥσπερ Ἐμπεδοκλῆς λέγειὅτι

                        "φύσις οὐδενὸς ἔστιν ἐόντων,
ἀλλὰ μόνον μῖξίς τε διάλλαξίς τε μιγέντων
ἔστι, φύσις δ ἐπὶ τοῖς ὀνομάζεται ἀνθρώποισιν.".

διὸ καὶ ὅσα φύσει ἔστιν ἢ γίγνεται, ἤδη ὑπάρχοντος ἐξ οὗ πέφυκε γίγνεσθαι ἢ εἶναι, οὔπω φαμὲν τὴν φύσιν ἔχειν ἐὰν μὴ ἔχῃ τὸ εἶδος καὶ τὴν μορφήν. φύσει μὲν οὖν τὸ ἐξ ἀμφοτέρων τούτων ἐστίν, οἷον τὰ ζῷα καὶ τὰ μόρια αὐτῶν· φύσις δὲ ἥ τε πρώτη ὕλη [καὶ αὕτη διχῶς, ἢ ἡ πρὸς αὐτὸ πρώτη ἢ ἡ ὅλως πρώτη, οἷον τῶν χαλκῶν ἔργων πρὸς αὐτὰ μὲν πρῶτος ὁ χαλκός, ὅλως δ' ἴσως ὕδωρ, εἰ πάντα τὰ τηκτὰ ὕδωρ] καὶ τὸ εἶδος καὶ ἡ οὐσία· τοῦτο δ' ἐστὶ τὸ τέλος τῆς γενέσεως. μεταφορᾷ δ' ἤδη καὶ ὅλως πᾶσα οὐσία φύσις λέγεται διὰ ταύτην, ὅτι καὶ ἡ φύσις οὐσία τίς ἐστιν. ἐκ δὴ τῶν εἰρημένων ἡ πρώτη φύσις καὶ κυρίως λεγομένη ἐστὶν ἡ οὐσία ἡ τῶν ἐχόντων ἀρχὴν κινήσεως ἐν αὑτοῖς ᾗ αὐτά· ἡ γὰρ ὕλη τῷ ταύτης δεκτικὴ εἶναι λέγεται φύσις, καὶ αἱ γενέσεις καὶ τὸ φύεσθαι τῷ ἀπὸ ταύτης εἶναι κινήσεις. καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς κινήσεως τῶν φύσει ὄντων αὕτη ἐστίν, ἐνυπάρχουσά πως ἢ δυνάμει ἢ ἐντελεχείᾳ.