Nos personalia non concoquimus. Nostri consocii (Google, Affilinet) suas vias sequuntur: Google, ut intentionaliter te proprium compellet, modo ac ratione conquirit, quae sint tibi cordi. Uterque consocius crustulis memorialibus utitur. Concedis, si legere pergis.
 
 
 

Prinzip - ἀρχή


Zentrale Begriffe aus dem Bereich der griechischen Sprache und Geistesgeschichte

 

Prinzip - ἀρχή

 

Textstellen:
  1. Aus dem Lemma bei Liddell-Scott-Jones
  2. Simplic.Phys.24, 13 (Anaximander 12A9)
  3. Plat.Phaidr.245c-246a (Die Seele als Bewegungsprinzip) 
  4. Plat.Tim.28b
  5. Aristot.Met.983b6-983b13 (Thales 11A12)
Verwandte Begriffe:

 

Aus dem Lemma bei Liddell-Scott-Jones
ἀρχή
  1. Beginn, Anfang, Ursprung, Anlass
    1. Der Zeitpunkt, mit dem etwas beginnt
      1. Der Zeitpunkt mit dem das Leid einsetzt:  τότε γάρ ῥα κυλίνδετο πήματος ἀρχὴ | Hom.Od.8,81f. 
      2. Wenn mit Helena der Troianische Krieg beginnt, kann man sie auch als Anlass oder sogar Grund für den Krieg sehen: Ἑλένην... | ἥ τ' ἔπλετο νείκεος ἀρχή  Hom.Il.22,116;  damit ist bereits früh die Richtung zu der späteren Verwendung als eines philosophischen philosophischen Terminus gewiesen. (Gegensatz: τελευτή, τέλος: der Zeitpunkt, mit dem etwas aufhört)
      3. Die Festgesandtschaft nach Delos beginnt, sobald der Apollonpriester in Athen den Bug des Schiffes bekränzt hat  ἀρχὴ δ' ἐστὶ τῆς θεωρίας ἐπειδὰν ὁ ἱερεὺς τοῦ Ἀπόλλωνος στέψῃ τὴν πρύμναν τοῦ πλοίου Plat.Phaid.58b
      4. Der Übergang von I1 zu I2 lässt sich gut nachvollziehen bei Plat.Tim.28b und LXX Ge.1,1: Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. Vgl. NT Joh1,1f: Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος. οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεόν. LXX Psalm.101,26 κατ' ἀρχὰς σύ, κύριε, τὴν γῆν ἐθεμελίωσας, | καὶ ἔργα τῶν χειρῶν σού εἰσιν οἱ οὐρανοί
    2. Ursächlicher Anfang, Prinzip, Element (entsprechend τέλος: Ziel, Zweck):
      1.  Zuerst belegt (was man mit guten Gründen anzweifeln darf) für Anaximander (12A 9) bei Simplic.Phys.24,13: Ἀ. ... <ἀρχὴν> .... εἴρηκε <τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον...; Aristot.Met.983b6-983b13 (Thales 11A12) über die anfänglichen Philosophen: τὰς ἐν ὕλης εἴδει μόνας ᾠήθησαν ἀρχὰς εἶναι πάντων
      2. Arist. de An. 405a25: Ἡράκλειτος τὴν ἀρχὴν εἶναί φησι ψυχήν
      3. (auch: Handlungsprinzip: Dem.2,10; Erkenntnisprinzip: Aristot.Met.995b8)
  2. Erster Rang, Macht, Herrschaft: nicht bei Homer; Διὸς ἀρχά Pind.O.2,64; γενέσθαι ἐπ' ἀρχῆς Aristot.Pol.1284b2; τὰς ἐμὰς ἀρχὰς σέβων Soph.Ant.744; τῆσδ' ἔχων ἀρχὴν χθονός Soph.OT 737
    1. Herrschaftsgebiet, Reich: Hdt.1,92 (nachdem Kyros Lydien unterworfen hatte):  Κατὰ μὲν δὴ τὴν Κροίσου τε ἀρχὴν καὶ Ἰωνίης τὴν πρώτην καταστροφὴν ἔσχε οὕτω - Soweit das Reich des Kroisos und die erste Unterwerfung Ioniens; (Κύρου, Περδίκκου ἀρχή Hdt.1,91, Thuk.4,128)
    2. Verwaltung, Regierung: εἰς ἀρχὴν καθίστασθαι Thuk.8,70; εἰς τὴν ἀρχὴν εἰσιέναι Dem.59,72; παραδιδόναι τινὰ τῇ ἀρχῇ Antiph.5,48
    3. die Beamten: Ἀθήνησι μὲν ἡ βουλὴ καὶ αἱ ἔνδημοι ἀρχαί Thuk.5,47,9
  3. Gattung, Art  = εἶδος μελίσσης ἀκέντρου, Hsch.

 

 

12 A9 [Simplic.Phys.24,13
Dass bei Anaximander der erste Beleg für die Verwendung des Wortes ἀρχή im philosophischen Sinn von "Prinzip" vorliegt, stützt sich wohl auf folgenden Satz des Simplicius "πρῶτος τοῦτο τοὔνομα κομίσας τῆς ἀρχῆς". Das gewünschte Verständnis erhalte ich aber nur, wenn ich τῆς ἀρχῆς als Gen. explicativus zu τοῦτο τοὔνομα verstehe. Mit τοῦτο τοὔνομα ist aber wohl eher der Begriff τὸ ἄπειρον wieder aufgenommen. und τῆς ἀρχῆς steht als Genitivattribut im Sinne der vorhergehenden Verbindung  <ἀρχήν> τε καὶ στοιχεῖον, die eben gerade nicht  Anaximanders Sprachgebrauch entsprechen. Gleichwohl ist es nicht unwahrscheinlich, dass Anaximander den Begriff ἀρχή verwendet hat, dann aber (bis keine besseren Beweisgründe vorliegen) in dem einfachen Sinne etwa von "Alles nimmt mit einem ἄπειρον seinen Anfang" oder "Das, womit alles seinen Anfang nimmt, ist ein ἄπειρον und kein πέρας (Begrenztes), wie Thales meint, wenn er sagt, das 'Wasser' habe den Anfang gemacht ".  
τῶν δὲ ἓν καὶ κινούμενον καὶ ἄπειρον λεγόντων Ἀναξίμανδρος μὲν Πραξιάδου Μιλήσιος Θαλοῦ γενόμενος διάδοχος καὶ μαθητὴς <ἀρχήν> τε καὶ στοιχεῖον εἴρηκε <τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον>, πρῶτος τοῦτο τοὔνομα κομίσας τῆς ἀρχῆς. λέγει δ' αὐτὴν μήτε ὕδωρ μήτε ἄλλο τι τῶν καλουμένων εἶναι στοιχείων, ἀλλ' ἑτέραν τινὰ φύσιν ἄπειρον, ἐξ ἧς ἅπαντας γίνεσθαι τοὺς οὐρανοὺς καὶ τοὺς ἐν αὐτοῖς κόσμους· <ἐξ ὧν δὲ ... τάξιν> [ Β 1], ποιητικωτέροις οὕτως ὀνόμασιν αὐτὰ λέγων. δῆλον δὲ ὅτι τὴν εἰς ἄλληλα μεταβολὴν τῶν τεττάρων στοιχείων οὗτος θεασάμενος οὐκ ἠξίωσεν ἕν τι τούτων ὑποκείμενον ποιῆσαι, ἀλλά τι ἄλλο παρὰ ταῦτα· οὗτος δὲ οὐκ ἀλλοιουμένου τοῦ στοιχείου τὴν γένεσιν ποιεῖ, ἀλλ' ἀποκρινομένων τῶν ἐναντίων διὰ τῆς ἀιδίου κινήσεως. διὸ καὶ τοῖς περὶ Ἀναξαγόραν τοῦτον ὁ Ἀριστοτέλης συνέταξεν. 150, 24 ἐναντιότητες δέ εἰσι θερμόν, ψυχρόν, ξηρόν, ὑγρόν, καὶ τὰ ἄλλα. Vgl. Aristot.Phys.  Α 4. 187 a 20 οἱ δ' ἐκ τοῦ ἑνὸς ἐνούσας τὰς ἐναντιότητας ἐκκρίνεσθαι, ὥσπερ Ἀναξίμανδρός φησι καὶ ὅσοι δ' ἓν καὶ πολλά φασιν εἶναι, ὥσπερ Ἐμπεδοκλῆς καὶ Ἀναξαγόρας· ἐκ τοῦ μείγματος γὰρ καὶ οὗτοι ἐκκρίνουσι τἆλλα.
12 B1 [Simplic.Phys.24,13 (vgl. 12 A9)] 
Der berühmte "Satz des Anaximander", der aus A9 entnommen ist

Ἀ. ... <ἀρχὴν> .... εἴρηκε <τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον .... ἐξ ὧν δὲ ἡ γένεσίς ἐστι τοῖς οὖσι, καὶ τὴν φθορὰν εἰς ταῦτα γίνεσθαι κατὰ τὸ χρεών· διδόναι γὰρ αὐτὰ δίκην καὶ τίσιν ἀλλήλοις τῆς ἀδικίας κατὰ τὴν τοῦ χρόνου τάξιν.>

Plat.Phaidr.245c-246a
  • μὴ ἄλλο τι εἶναι τὸ αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν ἢ ψυχήν,
  • ἐξ ἀνάγκης ἀγένητόν τε καὶ ἀθάνατον ψυχὴ ἂν εἴη.
Der berühmte Unsterblichkeitsbeweis der Seele. Sie ist ἀρχή. Platon klärt den Begriff mit aller nur möglichen Akribie, um die Seele als ungeworden (ἀγένητος) und  unsterblich (ἀθάνατος) zu erweisen. 

Die ἀρχή ist im einzelnen:

  • ἀεικίνητον
  • τὸ αὑτὸ κινοῦν
  • οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό
  • τοῖς ἄλλοις... πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως
  • ἀγένητον
  • ἀδιάφθορον
  • τὸ αὐτὸ αὑτὸ κινοῦν
  • ψυχῆς οὐσία
  • ἔμψυχον
  • ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς

 

ἀρχὴ δὲ ἀποδείξεως ἥδε· Ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος. τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον· τὸ δ' ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ' ἄλλου κινούμενον, παῦλαν ἔχον κινήσεως, παῦλαν ἔχει ζωῆς. μόνον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν, ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό, οὔποτε λήγει κινούμενον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως. ἀρχὴ δὲ ἀγένητον. ἐξ ἀρχῆς γὰρ ἀνάγκη πᾶν τὸ γιγνόμενον γίγνεσθαι, αὐτὴν δὲ μηδ' ἐξ ἑνός· εἰ γὰρ ἔκ του ἀρχὴ γίγνοιτο, οὐκ ἂν ἔτι ἀρχὴ γίγνοιτο. ἐπειδὴ δὲ ἀγένητόν ἐστιν, καὶ ἀδιάφθορον αὐτὸ ἀνάγκη εἶναι. ἀρχῆς γὰρ δὴ ἀπολομένης οὔτε αὐτή ποτε ἔκ του οὔτε ἄλλο ἐξ ἐκείνης γενήσεται, εἴπερ ἐξ ἀρχῆς δεῖ τὰ πάντα γίγνεσθαι. οὕτω δὴ κινήσεως μὲν ἀρχὴ τὸ αὐτὸ αὑτὸ κινοῦν. τοῦτο δὲ οὔτ' ἀπόλλυσθαι οὔτε γίγνεσθαι δυνατόν, ἢ πάντα τε οὐρανὸν πᾶσάν τε γῆν εἰς ἓν συμπεσοῦσαν στῆναι καὶ μήποτε αὖθις ἔχειν ὅθεν κινηθέντα γενήσεται. ἀθανάτου δὲ πεφασμένου τοῦ ὑφ' ἑαυτοῦ κινουμένου, ψυχῆς οὐσίαν τε καὶ λόγον τοῦτον αὐτόν τις λέγων οὐκ αἰσχυνεῖται. πᾶν γὰρ σῶμα, ᾧ μὲν ἔξωθεν τὸ κινεῖσθαι, ἄψυχον, ᾧ δὲ ἔνδοθεν αὐτῷ ἐξ αὑτοῦ, ἔμψυχον, ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς· εἰ δ' ἔστιν τοῦτο οὕτως ἔχον, μὴ ἄλλο τι εἶναι τὸ αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν ἢ ψυχήν, ἐξ ἀνάγκης ἀγένητόν τε καὶ ἀθάνατον ψυχὴ ἂν εἴη.

.

 

Plat.Tim.28b
In diesem Textabschnitt wird die Vokabel ἀρχή mehrfach verwendet, und zwar in aufschlussreichen Bedeutungsabstufungen:  
  • ἐν ἀρχῇ δεῖν σκοπεῖν im Sinne von "Anfang" der Untersuchung (= σκεπτέον... πρῶτον)
  • Der erste Teil der Frage lautet, πότερον <: Es gibt keinen "Anfang der Entstehung". Im gleichen Sinn hieß es aber kurz vorher (Plat.Tim.28a), dass γένεσις ohne αἴτιον undenkbar sei. Also bedeutet ἀρχή hier auch so viel wie αἰτία.
  • noch deutlicher werden im weiteren Text ἀπ' ἀρχῆς und ὑπ' αἰτίου in gleichem Sinn verwendet. 
ὁ δὴ πᾶς οὐρανὸς - ἢ κόσμος ἢ καὶ ἄλλο ὅτι ποτὲ ὀνομαζόμενος μάλιστ' ἂν δέχοιτο, τοῦθ' ἡμῖν ὠνομάσθω - σκεπτέον δ' οὖν περὶ αὐτοῦ πρῶτον, ὅπερ ὑπόκειται περὶ παντὸς ἐν ἀρχῇ δεῖν σκοπεῖν, πότερον ἦν ἀεί, γενέσεως ἀρχὴν ἔχων οὐδεμίαν, ἢ γέγονεν, ἀπ' ἀρχῆς τινος ἀρξάμενος. γέγονεν· ὁρατὸς γὰρ ἁπτός τέ ἐστιν καὶ σῶμα ἔχων, πάντα δὲ τὰ τοιαῦτα αἰσθητά, τὰ δ' αἰσθητά, δόξῃ περιληπτὰ μετ' αἰσθήσεως, γιγνόμενα καὶ γεννητὰ ἐφάνη. τῷ δ' αὖ γενομένῳ φαμὲν ὑπ' αἰτίου τινὸς ἀνάγκην εἶναι γενέσθαι. τὸν μὲν οὖν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντὸς εὑρεῖν τε ἔργον καὶ εὑρόντα εἰς πάντας ἀδύνατον λέγειν.

 

 

Aristot.Met.983b6-983b13  ( Thales11A12)
Aristoteles über die anfänglichen Philosophen 
τῶν δὴ πρώτων φιλοσοφησάντων οἱ πλεῖστοι τὰς ἐν ὕλης εἴδει μόνας ᾠήθησαν ἀρχὰς εἶναι πάντων· ἐξ οὗ γὰρ ἔστιν ἅπαντα τὰ ὄντα καὶ ἐξ οὗ γίγνεται πρώτου καὶ εἰς ὃ φθείρεται τελευταῖον, τῆς μὲν οὐσίας ὑπομενούσης τοῖς δὲ πάθεσι μεταβαλλούσης, τοῦτο στοιχεῖον καὶ ταύτην ἀρχήν φασιν εἶναι τῶν ὄντων, καὶ διὰ τοῦτο οὔτε γίγνεσθαι οὐθὲν οἴονται οὔτε ἀπόλλυσθαι, ὡς τῆς τοιαύτης φύσεως ἀεὶ σῳζομένης.

 

LXX Ge.1
Der erste Satz des Schöpfungsberichtes in der Genesis 
1,1     Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.
[im Zusammenhang]

Ph.opif.7 (Philo Judaeus) 

Philo reflektiert über die Bedeutung des  ἀρχή-Begriffes im ersten Satz der Genesis. Er unterscheidet dabei einen doppelten ἀρχή-Begriff
  • τὴν κατὰ χρόνον ἀρχήν
  • τὴν κατ' ἀριθμόν ἀρχήν
Φησὶ δ' ὡς "ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν", τὴν ἀρχὴν παραλαμβάνων οὐχ ὡς οἴονταί τινες τὴν κατὰ χρόνον· χρόνος γὰρ οὐκ ἦν πρὸ κόσμου, ἀλλ' ἢ σὺν αὐτῷ γέγονεν ἢ μετ' αὐτόν· ἐπεὶ γὰρ διάστημα τῆς τοῦ κόσμου κινήσεώς ἐστιν ὁ χρόνος, προτέρα δὲ τοῦ κινουμένου κίνησις οὐκ ἂν γένοιτο, ἀλλ' ἀναγκαῖον αὐτὴν ἢ ὕστερον ἢ ἅμα συνίστασθαι, ἀναγκαῖον ἄρα καὶ τὸν χρόνον ἢ ἰσήλικα κόσμου γεγονέναι ἢ νεώτερον ἐκείνου· πρεσβύτερον δ' ἀποφαίνεσθαι τολμᾶν ἀφιλόσοφον. εἰ δ' ἀρχὴ μὴ παραλαμβάνεται τανῦν ἡ κατὰ χρόνον, εἰκὸς ἂν εἴη μηνύεσθαι τὴν κατ' ἀριθμόν, ὡς τὸ "ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν" ἴσον εἶναι τῷ πρῶτον ἐποίησε τὸν οὐρανόν· καὶ γὰρ εὔλογον τῷ ὄντι πρῶτον αὐτὸν εἰς γένεσιν ἐλθεῖν, ἄριστόν τε ὄντα τῶν γεγονότων κἀκ τοῦ καθαρωτάτου τῆς οὐσίας παγέντα, διότι θεῶν ἐμφανῶν τε καὶ αἰσθητῶν ἔμελλεν οἶκος ἔσεσθαι ἱερώτατος. καὶ γὰρ εἰ πάνθ' ἅμα ὁ ποιῶν ἐποίει, τάξιν οὐδὲν ἧττον εἶχε τὰ καλῶς γινόμενα· καλὸν γὰρ οὐδὲν ἐν ἀταξίᾳ. τάξις δ' ἀκολουθία καὶ εἱρμός ἐστι προηγουμένων τινῶν καὶ ἑπομένων, εἰ καὶ μὴ τοῖς ἀποτελέσμασιν, ἀλλά τοι ταῖς τῶν τεκταινομένων ἐπινοίαις· οὕτως γὰρ ἔμελλον ἠκριβῶσθαί τε καὶ ἀπλανεῖς εἶναι καὶ ἀσύγχυτοι. πρῶτον οὖν ὁ ποιῶν ἐποίησεν οὐρανὸν ἀσώματον καὶ γῆν ἀόρατον καὶ ἀέρος ἰδέαν καὶ κενοῦ· ὧν τὸ μὲν ἐπεφήμισε σκότος, ἐπειδὴ μέλας ὁ ἀὴρ τῇ φύσει, τὴν δ' ἄβυσσον, πολύβυθον γὰρ τό γε κενὸν καὶ ἀχανές· εἶθ' ὕδατος ἀσώματον οὐσίαν καὶ πνεύματος καὶ ἐπὶ πᾶσιν ἑβδόμου φωτός, ὃ πάλιν ἀσώματον ἦν καὶ νοητὸν ἡλίου παράδειγμα καὶ πάντων ὅσα φωσφόρα ἄστρα κατὰ τὸν οὐρανὸν ἔμελλε συνίστασθαι.

 

VERZEICHNIS ALLER BEGRIFFE: [ Aberglaube - δεισιδαιμονία | Arbeitsteilung  | Besonnenheit - σωφροσύνη | Demokratie - δημοκρατία, δῆμος | demokratisch - δημοκρατικός | Dialektik - διαλεκτική | Einsicht - γνώμη, ξύνεσις | Element - στοιχεῖον | Ende - τέλος | Form, Gestalt  -  εἶδος | Freiheit - ἐλευθερία | Gastfreundschaft - φιλοξενία | Gerechtigkeit - δικαιοσύνη | Kategorie  -  κατηγορία | Kosmogonie | Kosmos | Kulturentstehung | Materie, Stoff  -  ὕλη | Medizin - ἰατρική | Methode - μέθοδος | Missgunst - φθόνος | Natur - φύσις | Naturzustand | Neid - φθόνος | Prinzip - ἀρχή | Recht - δίκη, θέμις | Schicksal - εἱμαρμένη - fatum | Staat - πόλις, πολιτεία | StoffMaterie ὕλη | Substanz, Wesen - οὐσία | Tapferkeit - ἀνδρεία | Theorie, theoretisch, Theorem θεωρία, θεωρέω | Tugend - ἀρετή  | Ursache - αἰτία | Volk δῆμος | Wahrheit - ἀλήθεια | Wahrnehmung αἴσθησις | Weisheit - σοφία | Werden  -  γένεσις | Wesen, Substanz - οὐσία | Wissen ἐπιστήμη | Zauberei und Magie | Zeichen - σημεῖον | Ziel - τέλος  | Zweck - τέλος

 

Sententiae excerptae: